اعتیاد پدیده ی پیچیده ای است که عوامل مختلفی با آن مرتبط است و راه های متعددی برای مقابله با آن وجود دارد. وظیفه یک متخصص بالینی کمک کردن به افرادی است که در جستجوی کمک برای تغییر رفتار اعتیادی خود هستند بنابراین درک فرد بهعنوان یک شخص و نگریستن به او فراتر از مشکل اعتیاد و درعینحال بدون از دست دادن تمرکز بالینی، بسیار مهم است. برای انجام این کار، الزم است فرد یک چارچوب نظری داشته باشد که انعطافپذیر و قابل انطباق اما ساخت یافته باشد.
به معنای مراجعه محور بودن رویکرد است. هم مراجع و هم درمانگر مهم هستند و در مورد اهداف درمان باید به توافق برسند. درمان چیزی نیست که برای فرد رخ دهد، بلکه فرد به صورت فعالانه در فرایند درمان مشارکت دارد.
اکثر مدلهای CBT شامل تعداد جلسات معینی هستند و معمولا مبتنی بر شواهد بالینی و نظری می باشند هرچند ممکن است تعداد دقیق جلسات کاملا مشخص نباشد اما انتظار نمیرود که فرایند درمان مداوم و بلند مدت باشد.
درمان شناختی-رفتاری کاملًا بر اینجا و اکنون متمرکز است. هرچند تجارب اولیه در شکل گیری طرح واره های اولیه مهم هستند و ممکن است پایه و اساس مشکلات کنونی محسوب شوند، هدف درمان تغییر ساختارهای عمیق و پایدار نیست
همچون سایر مشکلات بهداشت روانی، مدل شناختی و شناختی-رفتاری متعددی در مورد اعتیاد ارائه شده است. درحالیکه همه آنها بر مؤلفه های یکسانی از فرایند روان درمانی تأکید ندارند، همپوشی زیادی باهم دارند و گاهی اوقات واژه های متفاوت برای توصیف مفاهیم مشابه به کاربرده میشوند بنابراین دو مدل ترتیبی ارائه شده است.
مدل پیشگیری از عود و مدل شناختی سوءمصرف مواد
مدل پیشگیری از عود: این مدل بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی بندورا استوار است. این مدل برای افرادی که پس از درمان از طریق بستری شدن، در دوره پرهیز از الکل و مواد قرار دارند طراحی شده است و هدف درمان کمک به آنها برای حفظ و تداوم پرهیز از مصرف مواد با استفاده از مدل آموزش مهارت های مقابله شناختی میباشد. بر اساس این مدل موقعیت های پرخطر از قبیل محرک های مرتبط با مواد که میل به مصرف را افزایش میدهد و باعث کاهش حس خودکارآمدی در فرد میشود شناسایی شده و حذف میگردند.
مدل شناختی سوءمصرف مواد: در این مدل درمان متمرکز بر اهمیت نقش باورها در ایجاد، تداوم و درمان سوءمصرف مواد می باشد. این مدل برای افرادی که در مراحل مختلف درمان یا مصرف مواد هستند طراحی شده است. در این درمان، درمانگر باورهای مرکزی، باورهای مرتبط با مواد و افکار اتوماتیک منفی مراجع را بررسی و درمان میکند.
درمان شناختی-رفتاری، رویکرد پیچیدهای است و اثربخشی درمان به تعدادی از عوامل مهم ازجمله کیفیت مداخله، آموزش درمانگران ارائهدهنده مداخله و اتحاد درمانی بستگی دارد. طبق دیدگاه شناختی، تفسیر فرد از رویدادها بسیار مهم است و بر احساسات، هیجانها و رفتار او تأثیر میگذارد. درمان شناختی-رفتاری یک رویکرد مبتنی بر هر کاری است که در آن درمانگر و بیمار برای رسیدن به گزینه های جانشین، شیوههای مختلف نگریستن به یک موقعیت را موردبررسی قرار میدهند. تکنیکهای شناختی-رفتاری بر اساس فرمولبندی موردی در فرایند درمان باهم تلفیق میشوند. درمان شناختی-رفتاری رویکردی سازمانیافته و مسئلهمدار و همکارانه است. هرچند دارای مؤلفههای آموزشی نیز هست تکالیف خارج
از جلسات درمانی بر اساس تکنیک تمرین شده در جلسات درمان تعیین میشوند و تعیین هدفهای درجهبندیشده دستیافتنی، برای موفقیت درمان بسیار مهم است، چون باعث تقویت خودکارآمدی فرد
میشود.
